حمام به عنوان يك جاذبه توريستي در كشور تركيه بسيار مورد حفاظت و توجه است و بحث حفاظت در آثار تاريخي در اين كشور و معنايي كه براي آن تعريف شده در مورد حمام هاي تاريخي هم مصداق دارد. بنابراين حفاظت از آثار نه به معني صرف مراقبت از بدنه فيزيكي و فضاي مادي آن اثر بلكه شامل حفاظت از روح و بخش هاي معنوي آن اثر نيز ميشود.
توريسم يكي از مهم ترين صنايع در كشورهاي توسعه يافته است كه فرصتي ارزان و آسان براي كسب درآمد و ارز خارجي و توليد اشتغال براي مردم محلي و ارتقاي سطح درآمد براي جوامع محلي تلقي ميشود .
حمام ها به عنوان يك جاذبه توريستي و نيز يك عنصر فرهنگي در كشور تركيه مورد حفاظت و توجه بسيار هستند . بحث حفاظت در آثار تاريخي در اين كشور و معنايي كه براي آن تعريف شده در مورد حمام هاي تاريخي هم مصداق دارد. بنابراين حفاظت از اثار نه به معني صرف مراقبت از بدنه فيزيكي و فضاي مادي آن اثر بلكه در عين حال شامل حفاظت از روح و بخش هاي معنوي آن اثر نيز هست.
علاوه بر اين بسياري از حمام هاي تاريخي هدف مهمي در برنامه هاي توريست هاي خارجي از تركيه است و برخي ديگر حمام هاي بزرگ نيز هست كه با توجه به ساختار و شرايط معماري آن به عنوان هتل حمام ، تغيير كاربري يافته است. اما به طور كلي سه نگرش و رويه عمده در حفاظت از حمام هاي تاريخي در تركيه تجربه شده است كه به اختصار به اين سه روش ميپردازيم.
استفاده از حمامهاي تاريخي
حفاظت از حمام ها نه تنها در حمام ها تاريخي استانبول بلكه در برخي كشورهاي همسايه تركيه نظير بوداپست هم نمونه هاي جالبي از نظر فاكتورهاي اجتمامعي و تاريخي و جغرافيايي در حفاظت از اين آثار ارائه شده است. به ويژه استانبول نمونه هاي متنوعي از كاربري هاي گوناگون را ارائه كرده است.
طبق طرح هاي جاري،بيشتر حمام هاي بزرگ تاريخي دراستانبول همچنان با همان كاربري حمام مورد استفاده است كه براي توريست ها نيز جذابيت بسيار دارد.طبق آمارهاي منتشر شده از مجموع 237 حمام تاريخي عصر عثماني در تركيه امروزه 57 حمام همچنان با همان كاربري تاريخي مورد استفاده است و يكي از دلايل ادامه اين روند تقاضا براي اين حمام ها در بازار توريسم اين كشور است. نكته جالب آن كه همان كاركرد گذشته حمام ها كه به عنوان يك فضاي ارتباط اجتماعي زماني نقش منحصر به فردي در جامعه تركيه ايفا مي كرد، هنوز ادامه دارد با اين تفاوت كه به تدريج توريست هاي خارجي جايگزين مردم محلي شده است.درنتيجه جذابيت بسيار زياد اين حمام هاي تاريخي خدماتي كه در اين حمام ها به توريست ها ارائه مي شود، نسبتا گران قيمت است.
در نتيجه حمام هاي تاريخي در تركيه هم اكنون به يك استراتژي مهم براي مديران و صاحبان حمام هاي تاريخي مدبل شده است تا باهمكاري با شبكه هتلداران اين كشور بتوانند در ازاي ارائه خدمات ويژه به توريست ها درآمد مناسبي كسب كنند. د رنتيجه برخي خدمات و روش ها در حمام هاي سنتي با روش ها و امكانات جديد همانند سونا و حمام بخار و يا سالن هاي تناسب اندام و سولاريوم و ... نيز دراين حمام ها ارائه مي شود.
همچنين فضاهاي جداگانه اي براي صرف چاري و قهوه در ميان توريست هاي خارجي محبوبيت بسيار دارد. در نتيجه استفاده از حمام صرفا براي شستشو و يا ارتباط هاي اجتماعي چنان كه در گذشته رواج داشته ، به ويژه در شهرهاي بزرگ نظير استانبول بسيار محدود و اندك شده است. اين تغييرات كه حتي در بسياري از حمام هاي قديمي هم ايجاد شده كه مديران اين حمام ها با ارائه اين امكانات در پاسخ به نيازهاي جديد، توانسته اند همچنان در ميان مردم محلي هم متقاضيان بسياري را بخود جلب و درآمدهاي مناسبي را بدست آورند.
هتل حمام
هتل حمام ها به طور خلاصه در شهر استانبول باب شده اند كه نوعي تغيير كاربري در حمام هاي تاريخي محسوب مي شود كه مشخصا تحت تاثير صنعت توريسم شكل گرفته است و اغلب بدون تاكيد بر سنت هاي قديم حمام و شستشو تنها خدمات ويژه اي در زمينه خدمات درماني و آرام بخش و سلامت ارائه مي كند. اين نوع حمام ها هيچ تاثير شاخصي از ميراث كهن و تاريخي جمام ها ندارند و تنها با اهداف تجاري و اقتصادي براي ارائه خدمات رفاهي به توريست ها و تبليغات در اين زمينه فعاليت مي كنند.
هتل حمام گونه نويني از تجارت و كسب و كار در كشور تركيه محسوب مي شود كه الزاما جنبه منفي و غير فرهنگي ندارد بلكه اغلب فضاي تازه اي را براي استفاه و بهره برداري بر اساس شرايط كنوني و نيازهاي جاري مردم فراهم كرده است.
تغيير كاربري حمام هاي تاريخي
نوع سوم استفاده از حمام هاي تاريخي در استانبول به ويژه شامل روشي است كه ضمن حفاظت از اثر يا بناي تاريخي ديگر به عنوان حمام مورد استفاده قرار نمي گيرند. در حال حاضر در تركيه پروژه هاي بسياري براي احيا و تغيير كاربري حمام ها به ويژه در شهر استانبول در دست اقدام است كه الزاما توريست ها هدف اصلي دراين تغيير كاربري ها نيستند بكله عمدتا هدف اصلي به سازي و احياي اثر با هدف ها وكاربري هاي كاملا متفاوتي است كه دو حمام اوسكودر و ديگري حمام اورتاكوي از جمله اين حمام ها هستند.
حمام تاريخي« اوسكودر» در حال حاضر به عنوان يك فروشگاه مدرن خواروبار فروشي در نزديكي يكي از بندرهاي اصلي در بخش آسيايي استانبول تغيير كاربري يافته است. اگرچه معماري عصر عثماني دراين حمام درنماي خارجي اين ساختمان به خوبي مشهود است اما فضاي داخلي اين اثر كاملا به سبك مدرن بازسازي شده است و به دليل همين روش نادرست در حفاظت و بازسازي اثر اين حمام از نظر ميراث فرهنگي چندان اثر قابل توجهي تلقي نمي شود. اين حمام و تغيير كاربري آن متاسفانه برخلاف اصول صريح در مقررات جهاني احياي آثار تاريخي عناصر معماري و تاريخي و فرهنگي اثر را حفظ نكرده و درنتيجه فاقد ارزش هايي است كه در ديگر آثار و حمام هاي تاريخي مي توان مشاهده كرد.
حمام تاريخي«اورتاكوي» نمونه ديگر از اين تغيير كاربري ها در حمام هاي تاريخي تركيه حمام موسوم به اورتاكوي است كه در بخش اروپايي استانبول واقع است و توسط يكي از معماران بنام عصر عثماني ساخته شده است اين بنا هم اكنون با تغيير كاربري مبدل به رستوران شده كه درنزديكي بانك بسفور قرار دارد. با اين حال هر فردي مي تواند رد پاي معماري گذشته و كاربرد حمام را هنوز در اين بنا مشاهده كند. اين اثر برخلاف حمام اسكودر، نمونه خوبي از يك پروژه موفق حفاظت بر اساس معيارهاي درست حفاظت آثار تاريخي است زيرا كل اثر با توجه به اصل بنا و كاربري اصلي آن مورد بازسازي و مرمت قرار گرفته و به اصل بنا خدشه اي وارد نشده است.
با اين حال ايده تبديل كاربري اين اثر به حمام هم چندان دراين اثر موفق نبوده است كه دلايل متعددي دراين زمينه نقش دارد. صرف نظر از برخي مشكلات مالي در اجراي اين پروژه مسئله مهم آن است كه استانبول شهري بسيار مشهور و داراي انواع رستوران ها با قيمت ها و كيفيت هاي گوناگون و غذاها و تنوع خدمات است. بنابراين رقابت دراين عرصه بسيار شديد است و در نتيجه به رغم معماري بسيار عالي و منحصر بفرد ساختمان اين رستوران دراين ميدان چندان موفق نخواهد بود.
از ديگر سو به دليل اين كه استانبول داراي انواع آثار بزرگ و شاخص معماري است درنتيجه اين اثر از نظر زيبايي شناسي و هنر معماري و مشاهده انواع آثار تاريخي بويژه از دوره عثماني در ميان اين همه آثار چندان جالب توجه نيست. نكته سوم اين كه اين رستوران بسيار گران قيمت اس تكه به اين معناست كه براي افراد كم درآمد قابل استفاده نيست.
درحال حاضر گروه هاي متعددي از متخصصان و كارشناسان دانشگاهي در تركيه در حال تلاش درمورد ارائه طرح هاي مرمت و بازسازي بناهاي تاريخي به منظور حفاظت از آثار معماري تاريخي به طور كلي است كه تاكنون طرح هاي متعددي براي استفاده مجددو تغيير كاربري اين بناها به عنوان يكي از ره هاي حفاظت و نگاهداري از ميراث فرهنگ مادي و معنوي در اين كشور ارائه شده كه به تدريج مورد تصويب و اجرا قرار مي گيرد.
20 حمام تاريخي و توريستي در تركيه
بيشتر حمام هايي كه هم اكنون در تركيه وجود دارند در اصل ازقرن شانزدهم ميلادي و در دوران سلطان محمد اول ساخته شده اند زماني كه وي متوجه شد كه اين حمام ها منافع اجتماعي بسياري براي كشور دارد . هم اكنون مجموعا 20 حمام تاريخي در كشور تركيه باقي مانده است كه حمام چمبرليتاش ، وزيرهان جادسي (در جاده وزير خان) درقرن هيجدهم و نيز حمام جاعال اوغلو در خيابان يرباتان در مسير آنكارا كه ظاهرا توسط ادوارد ششم و فلورانس نايتينگل مورد بازديد قرار گرفت از جمله مشهورترين حمام هاي تاريخي دركشور تركيه هستند.
حمام «هاسكي سلطان» در پارك سلطان احمد يكي ديگر از حمام هاي تاريخي در تركيه است كه بسيار مورد بازديد قرار مي گيرد . اين حمام هم كه در سال 1557 ساخته شده، داراي دو بخش متقارن و تالار بسيار شاخصي است. اين حمام بعدها بدليل توليد گرماي بسيار شديد تخريب شد اما امروزه به يك مركز نمايشگاهي تغيير كاربري داده شده است.
